راهکارهایی برای تقویت همدلی در دانش آموزان
احتمالا این تصویر برایتان آشنا است:
یکی از اتفاقات ناراحت‌کننده سال ۱۴۰۰ آن بود که شاهد سانحه‌ای بودیم که برای اتوبوس روزنامه نگاران در ارومیه اتفاق افتاد و عزیزانی را از دست دادیم. نحوه نشستن آقای کلانتری رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست ایران که انتقال دهنده حس بی‌تفاوتی بود، خشم بسیاری از افراد را برانگیخت و کاریکاتورهای انتقادی بسیاری در این باره منتشر شد. این شیوه برخورد، گویای ضعف ایشان در مهارت همدلی است. که البته این مشکل مختص ایشان نیست و بسیاری از ما این ضعف را داریم.
مرور این اتفاق و مطالعه مقاله‌ای از ایان لزلی در گاردین سبب شد تا تصمیم بگیرم درباره تقویت مهارت همدلی بنویسم. در این مقاله لزلی اشاره شده است که در سال ۲۰۱۰ مارک زاکربرگ به این خاطر که با توسعه فیسبوک فضا را برای ایجاد صلح و همدلی در دنیا پدید آورده است، مورد تقدیر قرار گرفته است، اما حال سال ۲۰۲۲ است و شاهد هستیم که این تصور ساده لوحانه بوده و دنیا به سمت آن همدلی و گفتگوی موثر انسان‌ها در بستر شبکه‌های اجتماعی نرفته است بلکه در فضای دیجیتال بیشتر شاهد مجادله افراد مختلف هستیم تا گفتگوهای متمدنانه. آوریل مک دونالد نویسنده کتاب احساسات بزرگ هم می گوید: «دنیا در روزگار فعلی بیش از هر زمان دیگری در تاریخ به همدلی، مهربانی و شفقت نیاز دارد.»
همدلی چیست؟
همدلی عبارت است از نشان دادن دلسوزی، توانایی فهم هیجان های افراد دیگر و راه رفتن با کفش‌های او. بروز دادن حس همدلی یکی از مهارت های پیچیده زندگی است که جنبه اکتسابی دارد و در هر سنی می‌توان آن را آموخت. تعاریف متعددی از همدلی ارائه شده است اما در اکثر آنها سه عنصر اصلی وجود دارد:
۱) پاسخ دادن اثرگذار به دیگران که معمولا مستلزم آن است که فرد در حالت عاطفی شخص دیگر سهیم شود.
۲) توانایی شناختیِ دیدنِ دنیا از دیدگاه دیگران.
۳) تنظیم هیجانی.
تقویت مهارت همدلی به سلامت زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها کمک می کند و فقدان آن سلامت جامعه را به خطر می‌اندازد. به عنوان مثال کودکانی که مهارت همدلی پایینی دارند در مدرسه قلدری می‌کنند و ممکن است به بچه های دیگر آسیب برسانند و به هر بهانه ای خسارتی را در مدرسه پدید بیاورند.
جایگاه آموزش همدلی
آموزش فقط به حوزه شناختی خلاصه نمی شود. آموزش و پرورش متعالی تلاش می‌کند تا حوزه های عاطفی و شناختی را همگام با یکدیگر مورد توجه قرار دهد. تلفیق عواطف و احساسات در آموزش به دانش آموزان کمک می کند که هم از نظر عاطفی- اجتماعی هم از نظر شناختی رشد کنند. آموزش همدلی، موضوع جدیدی نیست و چند دهه است که متخصصان آموزش و پژوهشگران به اهمیت آن پی برده اند.
راهکارهایی برای آموزش همدلی در مدرسه
۱) تاکید بر جمع بجای فرد
در فعالیت‌های آموزشی معلمان می‌توانند فضایی را فراهم کنند که به جای ترغیب رقابت‌های فردی، بر فعالیت های جمعی و رسیدن به دستاوردهای جمعی تاکید شود و کمک کردن به همسالان تبدیل به یک ارزش مهم شود. مثلا به جای آنکه همه کلاس درگیر یک رقابت شوند و یک نفر جایزه‌ای را دریافت کند، می توان شرایطی را ساخت که دانش آموزان به یکدیگر کمک کنند تا همه به هدفی دست پیدا کنند و پاداش آن یک اردوی دست جمعی یا یک روز جشن باشد.
همچنین معلم می‌تواند در خلال آموزش این نکته را گوشزد کند در دنیا هیچ کار مهمی در زمینه‌های مختلف فناوری، اقتصاد و حتی در حیطه فکر و اندیشه به صورت فردی انجام نمی شود و برای آنکه بتوانیم کارهای گروهی موثری انجام دهیم باید بتوانیم از زاویه دید دوستان‌مان نگاه کنیم و به یکدیگر درباره احساس و نظرمان گفتگو کنیم.
۲) استفاده هوشمندانه از داستان
داستان هایی که احساس دیگران را در شرایطی خاص بازتاب می‌دهند به تقویت همدلی در کودکان کمک می‌کند. یک داستان مناسب می‌تواند همدلی را بهتر از هر درس و سخنرانی در وجود کودک بیدار کند.
در این زمینه کتاب‌های داستان مفیدی در دسترس هستند، کتاب «با هم بودن را یاد بگیریم» اثر چری جی. مینرز یکی از این کتاب‌هاست، این کتاب از یک مجموعه ده جلدی آموزش‌های مهارت‌های زندگی برای کودکان هفت تا یازده سال است. این کتاب قابلیت تبدیل شدن به یک نمایش کلاسی را نیز دارد و در آن نکات تربیتی مفیدی برای والدین هم ضمیمه شده است.
کتاب «اجازه هست؟» از نشر پرتقال نیز نمونه خوبی از این داستان‌ها است. در این داستان اردکی تنها تصمیم می‌گیرد دوستان جدیدی پیدا کند، او به زور تلاش می‌کند خودش را شبیه حیوانات دیگر کند تا در گروه‌های آنها پذیرفته شود اما با چالش‌هایی روبرو می‌شود. این داستان که مناسب کودکان ۳ تا ۷ سال است، درباره‌ی پذیرفتن تفاوت‌های یکدیگر است.
کتاب «سطل مهربانی» نیز یکی دیگر از کتاب‌های داستان خوب در این زمینه است که برای کودکان ۹ تا ۱۴ سال مناسب است. شخصیت اصلی این داستان پسری به نام فیلیکس است. بالای سر او یک سطل آب قرار می گیرد که میزان آب آن با اتفاقات ناخوشایند کم می شود. به تدریج فیلیکس متوجه می شود که اگر بتواند دیگران را خوشحال کند خودش هم شاد می شود و سطل پرتر و پرتر می شود. بنابراین این داستان اشاره به اهمیت درک احساسات دیگران و توجه به زندگی اجتماعی دارد.
خوشبختانه کتاب هایی با مضامینی مشابه در سال های اخیر به وفور ترجمه و منتشر شده است. بررسی لیست کتاب های کودک و نوجوان نشر مهرسا و نشر نردبان نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
۳) الگوی همدلی بودن
بسیار مهم است که معلم الگوی همدلی باشد. نسبت به احساسات دانش آموزان حساس باشد و آنها را درک کند. نسبت به حضور بچه‌ها حساس باشد، غم و شادی آن ها را ببیند و نسبت به آنها بی تفاوت عبور نکند. مشکلات آنها را بشنود و نسبت به بعد عاطفی زندگی آنها بی‌حس و احساس نباشد. مثلا اگر دانش آموزی گریه می کند به جای آن که بگوید “گریه نکن!” می توان احساس او را پذیرفت و او را دعوت کرد تا درباره چیزی که ناراحتش کرده است با شما صحبت کند.
۴) کمک به دانش آموزان برای فهم عبارات و زبان بدن
نیاز است در مدرسه به دانش‌آموزان کمک شود تا بتوانند عبارات و زبان بدن دیگران را تفسیر کنند. مثلا می توان فعالیت هایی را در نظر گرفت که در آن دانش آموزان احساسات یک فرد را از روی چهره اش حدس بزنند یا می توان آنها را درگیر یک بازی کرد که در آن هر کدام تلاش کنند نوع خاصی از احساسات و هیجان را فقط با زبان بدن نشان دهند و دوستانشان آن را حدس بزنند. همچین می توان در داستان ها یا ویدئوهای انیمیشنی نیز توجه بچه ها را به سمت عبارات و زبان بدن کاراکترها جلب کرد و درباره آنها گفتگو را آغاز کرد.
منابع:
– موسویان, سمانه سادات, طلایی, ابراهیم, فردانش, هاشم، بختیاری. (۱۳۹۸). تدوین چارچوبی به منظور ارائۀ آموزش مبتنی بر همدلی در کلاس درس. فصلنامه تعلیم و تربیت, ۳۵(۳), ۹-۳۴٫
https://www.mindbodygreen.com/articles/teaching-empathy-to-children-tips-from-child-care-expert
https://salamatomehr.com/articles/article/1991
دیدگاهتان را بنویسید